İzmit Alaca Mescit Camii
Veliahmet Mahallesi Alaca Mescit Sokak’ta bulunan bu cami Bizans Dönemi'ne ait Jüstinyen Sarayı kalıntıları üzerine İzmit Kadısı El Hac Mustafa bin Mehmet el Gümüşzade tarafından 1598 tarihinde yaptırılmıştır. Dörtgen plan esasına göre inşa edilmiş olup, kargir duvarlıdır. İki yan ve arka cephesi, son cemaat mahalli eklendiğinden ahşap saçaklıdır. Caminin iç duvarları inşa edildiği devrin karakterini muhafaza etmektedir. Mescide nazaran uzunluğu ile dikkat çeken minaresi de kargirdir. Şerefe altı mescit saçağına uygun şekilde kirpilidir. Kirpi minaresi ile çini süslemeleri karakteristik özelliğidir. Sonradan eklenmiş olan son cemaat mahallinden girilince cami kapısının üzerinde bulunan ve kurucusu adına düzenlenmiş olan yekpare çini kitabesi bulunmakta idi. Mescide nazaran uzunluğu ile dikkat çeken minaresi de kargirdir. Şerefe altı mescit saçağına uygun şekilde kirpilidir. Kirpi minaresi ile çini süslemeleri karakteristik özelliğidir.
Tarihinde birçok depreme dayanan, ancak 17 Ağustos 1999 tarihinde meydana gelen Marmara Depremi'nde çok ağır hasar görerek yıkılan Alaca Mescit’in enkazı kaldırılmış, yerine çadır ve daha sonra kurulan prefabrike mescitte ibadet yapılmıştır. 2005 yılında aslına uygun olarak yeniden yapılmasına Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından karar verilmiş, Anıtlar Yüksek Kurulu’nun denetimi altında aslına uygun olarak 8 ay içinde yeniden inşa edilerek ibadete hazır hale getirilmiştir. Yeni haliyle son cemaat mahalli dahil olmak üzere 105 kişi kapasiteli olan bu cami tek katlıdır. Son cemaat mahalli ahşap olarak yapılmıştır. Çini üzerine kurucusu adına düzenlenmiş kitabesi çok değerlidir. Bu kitabede: “Binau hâza’l-mescidi taleben li ridâillahi teâlâ ve alâ ibtigâi rahmeti rabbihi el-hacc b. Mustafâ Muhammed eş-şehîr bi gümüşlî zâde târih fî sene sebi ve elfin.”(Bu mescid Allah’ın rızasını kazanmak ve rahmetini kazanmak için Gümüşlü Zâde ismi ile tanınan El-Hacc b. Muhammed Mustafa tarafından Hicri 1007 yılında yaptırılmıştır) yazılıdır.